Een 15-jarig meisje meldt zich op het spreekuur. Ze heeft zelf de praktijk uitgekozen en haar ouders ervan overtuigd een afspraak te maken. Na uitgebreid onderzoek op internet weet ze het zeker: ze heeft een autistische stoornis.
Ze heeft een lijstje symptomen bij zich: moeite met sociaal contact, zich anders voordoen in gezelschap, heftige emoties en prikkelgevoeligheid.
School is niet haar favoriete plek, ze heeft het er ─ ook op de basisschool ─ nooit naar haar zin gehad. Docenten en medeleerlingen vinden haar maar lastig. Haar vader zegt haar vaak dat ze zich gewoon wat minder druk moet maken, minder moet reageren op anderen, maar dat lukt haar maar steeds niet. Ze vindt bepaalde onderwerpen erg belangrijk, en kan zich niet voorstellen dat anderen daar anders over denken. Het gaat dan vaak over morele kwesties, hoe mensen met elkaar omgaan, het milieu of discriminatie. Hoe mensen in sommige omstandigheden hun principes opzij kunnen zetten of het er niet zo nauw mee nemen is voor haar onbegrijpelijk. Keer op keer gaat ze fel de discussie aan en komt zo in conflict met haar mede-HAVO leerlingen en haar docenten. Ze heeft wel vrienden op school, maar niet in haar eigen klas.
Op de basisschool is haar intelligentie onderzocht omdat een intern begeleider dacht aan hoogbegaafdheid. Dit werd inderdaad bevestigd door de psycholoog, en aangepast werk werd geadviseerd. Omdat ze echter ook dyslexie heeft en daar veel extra begeleiding voor kreeg (overigens zonder veel resultaat) was er in de praktijk weinig tijd over voor extra werk. Hoewel ze inmiddels wel redelijk kan lezen en spellen kost haar dit nog altijd veel energie. Woordjes leren valt haar zwaar, maar ze heeft ook bij andere vakken moeite met het leren van losse informatie, zoals formules, termen en rijtjes.
Dagelijks voelt ze zich sociaal onhandig op school. De groepsgesprekken boeien haar niet, maar maken haar wel onzeker. Het lukt haar maar niet om daarbij aan te sluiten. Na een schooldag is ze uitgeput. Huiswerk maken en leren lukt vaak niet, waar ze dan op school op aangesproken wordt.
In de ontwikkelingsanamnese zijn geen aanwijzingen voor een autismespectrumstoornis (ASS). Alle ontwikkelingsmijlpalen zijn op tijd of vroeg geweest, ook op het gebied van contact en wederkerigheid. In haar eerste jaren was ze een sprankelend, vrolijk meisje, met bijzonder veel energie en vertrouwen. Dat alles veranderde in de loop van de basisschool. Ze werd onzeker, twijfelde over zichzelf en voelde zich dom. Het intelligentieonderzoek verbeterde haar zelfbeeld wel iets, maar in contact met anderen voelde ze zich meer en meer onhandig.
In het gezin is iedereen hoogbegaafd. Haar broer en zus hebben echter geen dyslexie, zitten op het gymnasium en hebben daar vrienden. Ook zijn zij minder moe na school. In de vakanties doet het gezin leuke dingen samen, ze genieten van wandelen en musea bekijken, en kunnen heerlijk samen filosoferen. Ouders zien hun dochter dan opbloeien, de vermoeidheid en onzekerheid verdwijnt dan.
Bij kinderpsychiatrisch onderzoek valt op hoe goed dit 15-jarige meisje zichzelf kan verwoorden. Ze kan op zichzelf reflecteren en heeft een enorme woordenschat om haar gedachten en emoties te verwoorden. Aanvankelijk maakt ze een wat gespannen indruk, maar dit neemt al snel af. Er is sprake van goed oogcontact, wederkerigheid in het contact en van contactgroei. Het is een leuke, vriendelijke meid, met fijnzinnige humor.
Informatie van school sluit aan bij de observaties tijdens het kinderpsychiatrisch onderzoek. Er zijn inderdaad docenten die moeite hebben met haar felle en principiële houding ten opzichte van morele vraagstukken. Er zijn echter ook docenten die juist enorm van haar genieten en van de gelegenheid gebruik maken om mooie groepsgesprekken op gang te brengen.
We kunnen dit 15-jarige meisje en haar ouders geruststellen: er is geen sprake van een autismespectrumstoornis (ASS). De bijzonderheden die ze ervaart passen bij haar al bekende hoogbegaafdheid en dyslexie. Autisme is een ontwikkelingsstoornis, waarbij specifieke bijzonderheden al in de vroegste ontwikkeling zichtbaar zijn. Symptomen als prikkelgevoeligheid en het gevoel anders te zijn komen zowel bij ASS als hoogbegaafdheid voor en het is dan ook geen wonder dat deze zoekende jongere zich herkende in symptoomlijsten voor ASS.
Hoewel ze al veel weet over de cognitieve kenmerken van hoogbegaafdheid is ze minder bekend met de zijnskenmerken. Ook is ze niet op de hoogte van hoe de normale ontwikkeling van haar leeftijdsgenoten eruit ziet. De gemiddelde 15-jarige houdt zich immers nog niet dagelijks bezig met wereldproblematiek en filosofische vraagstukken. Hun morele ontwikkeling is nog wat praktischer en overstijgt nog niet de persoonlijke behoeftes. We besteden uitgebreid aandacht hieraan, hetgeen haar helpt om meer empathie op te brengen voor haar leeftijdsgenoten en docenten. Er blijkt op school een debatteerclub te zijn op het VWO waar ze bij kan aansluiten.
Enkele maanden later gaat het een stuk beter met haar. Ze heeft leuke, nieuwe contacten opgedaan bij de debatteerclub. Doordat ze zichzelf niet meer zo kritisch bekijkt lukt het haar beter om hulp te vragen. Zo mag ze enkele lessen overslaan om aan een filosofieproject te werken en durft ze in de klas haar koptelefoon op te zetten om haar prikkels te verminderen. Er blijken nog enkele aanpassingen voor haar dyslexie mogelijk te zijn, zoals luisterboekversies van de leerboeken en de mogelijkheid om af en toe een toets mondeling te laten afnemen.
Ze is nog wel anders dan anderen in de klas, maar ze beoordeelt zichzelf en anderen milder en zit beter in haar vel.