Pleun van Vliet werkt als GZ-psycholoog in haar eigen praktijk Van Vliet Psychodiagnostiek te Amsterdam. Zij richt zich op diagnostisch onderzoek, waaronder intelligentieonderzoek en persoonlijkheidsonderzoek, bij (hoogbegaafde) adolescenten vanaf 17 jaar en (hoogbegaafde) volwassenen. Daarnaast is zij onder meer forensisch gedragsdeskundige bij volwassenen, supervisor, en docent bij de RINO.
Het maken van een afspraak voor een interview met Pleun ging probleemloos. Er was direct contact. Ik stuurde een mailtje en binnen korte tijd kreeg ik al een hartelijke reactie. Een afspraak voor het interview was snel gemaakt. Daarna laat Pleun op een hele vriendelijke en duidelijke manier weten wanneer een afspraak mogelijk is. Het lijkt me ook als patiënt een hele prettige gedachte om zo snel en direct in contact te kunnen zijn met je psycholoog.
Het interview vindt plaats op Pleun’s mobiele werkplek in een mooi gebouw in Amsterdam. Boven op het dakterras op de 6e verdieping heb je een prachtig uitzicht over Amsterdam. Pleun koppelt met haar tientallen jaren ervaring op het gebied van persoonlijkheid en diagnostiek een grote kennis en ervaring aan een vriendelijke, open en kennis delende houding. Ik was best zenuwachtig, omdat het mijn eerste interview was voor de LKPHB nieuwsbrief. Maar haar manier van doen stelde gerust. Het geeft direct ook weer hoe haar idee is om met patiënten samen te werken aan het vervullen van de hulpvraag.
Pleun, welke cliënten melden zich bij jou aan?
De meeste cliënten komen bij mij om te weten te komen of ze hoogbegaafd zijn. Het is vaak al eens tegen hen gezegd, men heeft er een artikel over gelezen of er zelf gewoon aan gedacht als gevolg van herhalende problemen waar men tegenaan loopt op school, werk of in relaties. Een andere reden is dat sommigen graag lid willen worden van de Vereniging Mensa, maar het te belastend vinden om de toelatingstest van Mensa te doen, bijvoorbeeld omdat deze groepsgewijs wordt afgenomen en via een computer.
Is het belangrijk om te weten dat je hoogbegaafd bent?
Vaak spreek ik met mensen die het gevoel hebben dat niet alles wat zij in zich hebben eruit komt. Een chronisch onvoldaan en/of ontevreden gevoel. In het werk of in relaties niet ontvangen, of kunnen geven, waar men behoefte aan heeft. Soms ook hebben mensen echt het gevoel nooit begrepen te zijn door een hulpverlener en zijn zij het probleem steeds meer bij zichzelf gaan zoeken, terwijl ze tegelijkertijd ergens blijven beseffen dat ‘het’ niet aan hen ligt.
Wil je iets vertellen over je werkwijze?
Er zijn meerdere soorten onderzoeken. Bij een intelligentieonderzoek test ik mensen in 2 dagdelen. Wanneer er ook een persoonlijkheids- of klachtenonderzoek moet plaatsvinden, kan het onderzoek 3-5 dagdelen in beslag nemen. Wat ik enorm belangrijk vind is het menselijk contact en dat de cliënt en ik het werk vooral samen doen. Samen is een kernwoord voor mij. Bij mijn diagnostiek zit daarom veel interactie en afstemming op de wensen en noden van de cliënt. De mensen die bij mij komen met een hoogbegaafdheidsvraag hebben ruime ervaring met niet gehoord en niet begrepen worden. Die ervaring wil ik niet herhalen. Bovendien: ik heb wel veel ervaring en kennis, en ik kan goed kijken, maar ik wéét het toch écht niet in mijn eentje. Daar heb ik de cliënt voor nodig. Wij kijken samen. Het is dus vooral niet zo dat de cliënt door mij beschouwd wordt als alleen maar een object waar je van buiten tegenaan kunt kijken. Onderzoeken is samenwerken. Hierdoor ervaren cliënten het onderzoek als iets wat meerwaarde heeft. Bij hoogbegaafde mensen komt het nogal eens voor dat een afstandelijke setting ongemak en weerstand oproept. Men weet zelf vaak al heel veel, soms onbewust, en men kan heel gevoelig zijn voor de manier waarop het contact gelegd wordt en bijvoorbeeld de vragen gesteld worden. Daar let ik op.
Wat maakt iemand tot een goede diagnosticus?
Een gedegen opleiding, kennis en ervaring zijn een must. Het is daarnaast belangrijk dat je er plezier in hebt, want de ontwikkelingen staan niet stil, en ook jij zelf niet. Jezelf voortdurend ontwikkelen is essentieel.
Ik heb er erg veel lol in, committeer me graag om uit te zoeken wat er aan de hand is en ik heb een grote wens om wat ik zie te bevragen, uit te dagen, uit te leggen en erover van gedachten te wisselen. Ik geef ook cursussen. Het onderwijs geven helpt mij ook om te leren. Belangrijk vind ik verder dat ik er dingen naast doe die mij voeden of waar ik ook iets kwijt kan van mijn andere interesses. Zo heb ik een theateropleiding gedaan en vertel ik verhalen.
Zie je ook co-morbiditeit terugkomen in de diagnostiek?
Ja, je komt zaken als sociale angst, perfectionisme, depressie, verslaving, ADHD en identiteits- of persoonlijkheidsproblematiek tegen. Daarnaast voldoet althans in mijn praktijk ongeveer 50% van de zeer hoog scorende mannen (Totaal IQ groter dan 140) aan criteria voor een autismespectrumstoornis. Die zijn daarvoor vaak juist niet herkend, omdat de persoon zo ongelooflijk slim en begaafd is op andere vlakken.
‘Diagnostiek doen en bergbeklimmen’
Ik vergelijk mijn werk soms met bergbeklimmen. Misschien beklimmen de cliënt en ik samen een berg. We brengen samen de ‘berg’ in kaart, kiezen het juiste materiaal, klimmen voorzichtig, kijken goed, bestuderen alle opties, attenderen elkaar op valkuilen en komen zo veilig samen boven.
Houdt je werk op met het stellen van de diagnose, in de betekenis van een antwoord gegeven te hebben op de vraag wat er met iemand aan de hand is?
Nee. Het gesprek houdt ook in dat iemand weet hoe zij verder moet of kan gaan. Ik maak veel mee dat mensen geëmotioneerd raken als blijkt dat zij hoogbegaafd zijn. Een grote opluchting is het gevolg van het inzicht inderdaad af te wijken van een groot deel van de omgeving, puur omdat je een andere manier van denken hebt, soms dingen oneindig veel eerder aanvoelt, je jezelf zo gauw verveelt of je afvraagt of je nou niet spoort.
Er is aandacht voor wat de uitslagen betekenen in het leven van de cliënt. Als de cliënt erachter komt dat zijn IQ zeer hoog is, wat betekent dat dan voor zijn baan? Een thema bij hoogbegaafde mensen is bijvoorbeeld dat zij ogenschijnlijk chaotisch lijken te denken, te werken, te zijn, voor de buitenstaander. Maar er is niets chaotisch aan heel snel denken, op meerdere lagen en in een verdere toekomst en verleden dan gemiddeld. Het lijkt alleen maar zo voor de omgeving, die daar dan afwijzend op kan reageren.
De cliënt heeft bijvoorbeeld altijd gedacht dat zij iets mankeerde, waardoor zij zich alleen en een outsider voelde. Een eerdere hulpverlener dacht aan een persoonlijkheidsstoornis of hechtingsproblemen. De cliënt heeft zelf altijd wel aangevoeld, misschien wel geweten, dat er iets was en zich daar zorgen over gemaakt. Het inzicht dat ontstaat als blijkt dat hoogbegaafdheid speelt zet het kompas in de wereld voor heel veel cliënten een paar graden anders. Zet het kloppend. En dat blijkt een wereld van verschil te maken. Het gaat hier om een experiëntiële, fenomenologische betekenis – om zingeving – en niet alleen de classificatie. Laat duidelijk zijn dat als er andere diagnoses spelen, ook psychiatrische, dit natuurlijk evident belangrijk is. Maar wat de betekenis is van het ontdekken van hoogbegaafdheid van jezelf is levensveranderend. Het is van belang een cliënt daar niet alleen mee te laten.